Czy kolejność przyjścia na świat dziecka – czyli pozycja w rodzeństwie – wpływa na umiejętność efektywnego zarządzania sobą, samorealizowania się, rozwijania swoich zasobów, wytyczania sobie celów zgodnych z własnymi wartościami, osiągania pełni siebie? Według Alfreda Adlera, austriackiego psychiatry, psychologa i pedagoga, twórcy psychologii indywidualnej,stanowisko każdego dziecka w rodzinie jest odrębne. Liczba dzieci w rodzinie, różnice wieku pomiędzy dziećmi, kolejność przyjścia na świat są to okoliczności, które dla każdego dziecka stwarzają inny zespół warunków. Adler uważa również, że każde miejsce w rodzeństwie kryje w sobie dobre i złe możliwości rozwoju, z każdym mogą się wiązać pewne przywileje i pewne niebezpieczeństwa.

Kolejność przyjścia na świat dziecka wpływa na wzorce relacji międzyosobowych, które w pierwszej kolejności kształtują relacje z rodzicami oraz rodzeństwem. Każde dziecko przychodzi na świat w “nowej rodzinie” – buduje odrębną tożsamość w otoczeniu i pod wpływem tych, którzy już są w rodzinie. Członkowie rodziny zmieniają się pomiędzy narodzinami kolejnych dzieci, zmienia się także otaczający ich świat. Rodzice inaczej wychowują każde kolejne dziecko, bo przy każdych narodzinach są na innym etapie życia, mają inne warunki materialne, mieszkaniowe, mają też coraz więcej doświadczenia, jako rodzice, o czym więcej pisałam TUTAJ.

Dziecka ma zupełnie inne poczucie przynależności do rodziny w zależności od tego, czy jest jedynakiem, najstarszym, środkowym czy najmłodszym z rodzeństwa.

Kolejność przyjścia na świat a style przywiązania

Mary Ainsworth (współpracowniczka Johna Bowlby’ego – twórcy teorii więzi) wyróżnia trzy style przywiązania (więcej o stylach przywiązania możecie przeczytać TUTAJ):

1. Bezpieczny (łatwość nawiązywania kontaktów interpersonalnych, brak lęku przed bliskością i porzuceniem przez innych, zaufanie do partnera).
2. Nerwowo – ambiwalentny (lęk przed odrzuceniem, dążenie do nadmiernej bliskości, krańcowość uczuć, zazdrość).
3. Unikający (obawa przed silnymi związkami, skrępowanie bliskością, dystans w kontaktach, brak zaufania i akceptacji partnera).

Agata Sierota w swoich badaniach dowodzi istnienia zależności pomiędzy kolejnością urodzenia a stylem więzi interpersonalnej z partnerem.

1. Jedyne dziecko najczęściej rozwija się styl nerwowo-ambiwalentny oraz styl bezpieczny, rzadziej styl unikający.
2. Pierwsze dziecko najczęściej rozwija styl nerwowo-ambiwalentny oraz styl unikający, najrzadziej u pierworodnych obserwuje się styl bezpieczny.
3. U drugiego dziecka styl bezpieczny występuje najczęściej wśród dzieci posiadających młodsze i starsze rodzeństwo.
4. Najmłodsze dziecko najczęściej rozwija się styl nerwowo-ambiwalentny oraz styl unikający, rzadziej styl bezpieczny.

Iloraz inteligencji a kolejność przyjścia na świat

Prof. Robert Zajonc stwierdził, że starsze dzieci rozwijają inteligencję poprzez przekazywanie rodzeństwu wiedzy o życiu, ucząc młodszych, porządkują myśli i szkolą się w ich wyrażaniu. W dorosłym życiu są zdyscyplinowani, odpowiedzialni, pracowici, ambitni i dosyć konserwatywni.

Koncepcja konfluencji przedstawiona przez Roberta B. Zajonc mówi o tym, że poziom inteligencji rodziny składa się z indywidualnych ilorazów inteligencji członków rodziny i zakłada, że:

1. Poziom rozwoju jedynaków i pierworodnych przebiega identycznie do chwili pojawienia się w rodzinach z pierworodnymi młodszego rodzeństwa.
2. Po narodzinach drugiego dziecka poziom intelektualny w badanych rodzinach przejściowo znacznie spada. Rozwój duchowy pierworodnego ulega zahamowaniu w porównaniu do jedynaków.
3. Kilka lat po narodzinach młodszego rodzeństwa pierworodni przejmują w stosunku do młodszych funkcję nauczyciela. W ten sposób ulega przyśpieszeniu tempo ich rozwoju i może ono nawet przewyższyć tempo rozwoju jedynaków.
4. Ze względu na zmniejszony poziom inteligencji rodziny dzieci urodzone jako drugie rozwijają się po porodzie wolniej niż ma to miejsce w przypadku pierworodnych. Zmniejszone tempo ich rozwoju utrzymuje się przez okres odpowiadający mniej więcej różnicy wieku między dziećmi.
5. Dzieci urodzone jako drugie mogą pod względem inteligencji na poziomie wieku, dzielącego ich od starszego rodzeństwa prześcignąć je.
6. Przyśpieszony rozwój dziecka urodzonego jako drugie utrzymuje się przez kilka lat, jednak nie dłużej niż do osiągnięcia wieku dorosłego. W końcu pierworodni osiągają korzyści z długoletniej roli nauczyciela, co z zasady przynosi osiągnięcie wyższego poziomu inteligencji.

Cechy osobowości a kolejność przyjścia na świat

Nikt nie lubi być porównywany, każdy z nas chce być niepowtarzalny, wyjątkowy. Dzieci mają ogromną potrzebę  wyróżniania się, zwłaszcza na tle rodzeństwa. Często rodzice nie mogą wprost uwierzyć w to, jak ich dzieci się różnią. Jedne aż nadto ambitne, drugie bardzo empatyczne, wręcz z sercem na dłoni, trzecie zawsze uśmiechnięte i rozweselające innych, jakby żadne problemy go nie dotykały. To, jaką rolę dziecko przyjmie w okresie dzieciństwa wpłynie na jego przyszłe życie, relacje międzyludzkie, pozycję społeczną, pracę zawodową. Cechy charakterystyczne dla pozycji w rodzeństwie ustalają się do piątego roku życia.

Dziecko najstarsze

Dzieci najstarsze są w o tyle trudnej sytuacji, że doświadczają licznych rodzicielskich eksperymentów – wszelkie błędy, lęki i niepokoje najbardziej dotyczą pierwszego dziecka. Do tego pierworodni spotykają się z detronizacją – zmuszone są walczyć o swoją pozycję w rodzinie, co często przejawia się w licznych zachowaniach niepożądanych, czy częstych frustracjach. Nagle przestają być traktowane jak małe dzieci i spotykają się z ogromnym brzemieniem odpowiedzialności za młodszego brata lub siostrę.

Cechy typowe dla osobowości najstarszego dziecka:

• wysoki poziom kontroli własnych emocji,
• umiejętność radzenia sobie w konfliktowych sytuacjach,
• dobre zdolności organizacyjne,
• odpowiedzialność, ,
• sumienność,
• zdyscyplinowanie,
• pracowitość,
• wysokie poczucie własnej wartości,
• wysokie zdolności przywódczych (najczęściej u chłopców),
• wysokie zdolności opiekuńcze (najczęściej u dziewczynek),
• pewność siebie.

Dziecko “średnie”

Średnie dziecko jest w otyle trudnej sytuacji, że nie bardzo może liczyć na faworyzację z uwagi na fakt, że nie jest ani najstarsze, ani najmłodsze. Bywa pomijane oraz niezauważane przez rodziców. Nie rywalizuje z rodzeństwem, solidaryzuje się raz z najstarszym, raz z najmłodszym dzieckiem. Umiejętność ta w życiu dorosłym owocuje zdolnościami mediacyjnymi. Niedowartościowanie z okresu dzieciństwa może sprawić, że “średnie dziecko” będzie walczyło o swoją pozycję w świecie przez całe życie.

Cechy typowe dla osobowości dziecka “średniego”:

• poczucie niższości,
• z większym poczuciem niezależności od dziecka najstarszego,
• wysokie zdolności dyplomatyczne,
• umiejętności negocjacyjne,
• elastyczne,
• indywidualista (często niż częściej).

Dziecko najmłodsze

Dzieci najmłodszych nie dotyka detronizacja, siłą rzeczy mogą się więc one najdłużej cieszyć byciem po prostu dzieckiem. Jednak część aktywności w rodzinie jest już pozajmowana przez starsze rodzeństwo, chcąc się więc wyróżnić najmłodsze dziecko musi poszukać miejsca tylko dla siebie.

Cechy typowe dla osobowości najmłodszego dziecka:

• optymistyczny pogląd na życie,
• z większym poczuciem niezależności od dziecka najstarszego,
• kreatywność,
• mała samodzielność,
• trudności z podejmowaniem decyzji,
• małe odnoszenie się do autorytetów,
• unikanie odpowiedzialności.

Biorąc powyższe cechy osobowości dziecka w uzależnieniu od kolejności przyjścia na świat widać jak ważny jest indywidualizm w wychowaniu małego człowieka. Pozycja dziecka w rodzinie nie musi zależeć od bycia najmłodszym czy najstarszym dzieckiem, jeśli tylko rodzice będą wiedzieć, na co zwrócić uwagę oraz jak traktować dziecko w zależności od kolejności urodzenia. Bardzo ważna jest bezwarunkowa akceptacja dziecka, unikanie porównań dzieci oraz dawania za przykład siostry czy brata, a także zauważanie indywidualności rodzeństwa, ich własnych pomysłów oraz pasji.

Każde dziecko ma inne potrzeby i inne wymagania, każde chce być po prostu zauważone.

Chcesz skonsultować rozwój dziecka, a może potrzebujesz wsparcia w zakresie rodzicielstwa?